هدف کلی:
فراگیران در پایان این دورة آموزشی، کلیات برنامه هاي ملي مبارزه با بيماري هاي شايع و بومي را آموزش ببینند.
اهداف رفتاری (اختصاصی):
فراگير، نظام مراقبت از بیماری ها را توضیح دهد.
فراگير، نظام مراقبت بیماریها در ایران را با ذکر مثال توضیح دهد.
منبع درس:
اصول پیشگیری و مراقبت از بیماریها – دکتر محمد طباطبایی، دکتر سید محسن زهرایی و … -ویرایش دوم – سال ۱۳۸۵ – ناشر مرکز مدیریت بیماریهای وزارت بهداشت
مفاهيم مبارزه با بيماريها:
حذف بيماري ( elimination): متوقف كردن انتقال بيماري در جامعه (طوری که با ورود یک فرد بیمار به جامعه، هیچ کس از وی، بیماری را نگیرد)
ريشه‌كني بيماري (eradication):از بين بردن عامل بيماريزا
كنترل بيماري (control): اجازه دادن به عامل بيماري براي باقيماندن در جامعه تا حدي كه باعث مشكل سلامتي نشود
مراقبت از بيماري (surveillance): جمع آوری، تجزيه و تحليل و انتشار اطلاعات مربوط به بيماريها در جهت كنترل و مبارزه با آنها
دلايل لزوم توجه تمام بخشهاي درگير سلامت به بيماريهاي عفوني:
۱-بيماريهاي عفوني واگيردار از قديمي‌ترين دشمنان سلامت بشر هستند كه همه‌گيريهاي بزرگ ايجاد شده توسط برخي از آنها مانند (وبا، طاعون و آنفولانزا) در قرنهاي گذشته خسارات سنگيني بر جامعه بشري وارد كرده
است.
۲-عليرغم پيشرفت شگرف علم پزشكي در زمينه‌هاي پيشگيري و درمان بيماريهاي واگير متاسفانه هنوز بيماريهاي عفوني با قابليت ايجاد اپيدمي به عنوان يك مشكل بهداشتي در سراسر جهان مطرح هستند
۳- بروز مقاومت دارويي در عوامل بيماريزا و يا ناقلين آنها، بازگشت مجدد برخي بيماريها به مناطقي كه سالها عاري از آن بوده‌اند (بيماريهاي بازپديد) وظهور بيماريهاي جديد (نوپديد)
نظام اطلاعات بهداشتی Health Information System:
اطلاعات بهداشتی بخش مکمل نظام بهداشتی هر کشور است.
نظام اطلاعات بهداشتی چنین تعریف شده است:
جمع آوری اطلاعات
پردازش اطلاعات
تجزیه و تحلیل اطلاعات
انتقال اطلاعات
سازماندهی و عملکرد خدمات بهداشتی و فعالیتهای آموزشی و تحقیقاتی
تعریف مراقبت اپیدمیولوژیک:
مرکز کنترل و پیشگیری ار بیماریها در آتلانتا، در ایالت جورجیای آمریکا ( CDC ) مراقبت اپیدمیولوژیک را چنین تعریف می‌کند:
«اطلاعات بهداشتی که به طور مستمر و سیستماتیک در جریان تشریح یک رویداد بهداشتی جمع آوری، تجزیه و تحلیل و ارزیابی می شود.»
این اطلاعات برای طرح، اجرا و ارزیابی مداخلات بهداشت عمومی و برنامه ریزی های مربوط به آن مورد استفاده قرار می گیرد.
اطلاعات مراقبتی، هم برای تعیین نیاز عملیات بهداشت عمومی و هم برای ارزیابی تأثیر برنامه ها به کار می روند .
نظام مراقبت بيماريها
ابزار تامين و جمع آوري اطلاعات جامع و به روز بيماريها به منظور مديريت صحيح كنترل بيماريهاي واگير مي باشد.
مراقبت (surveillance):
گردآوري منظم و مستمر داده ها، تجزيه و تحليل آنها و سپس انتشار نتايج (اطلاعات) براي مديران و سياستگذاران بخش سلامت.
هرچه داده‌هاي اوليه‌اي كه از منابع گزارش دهي بيماريها فراهم مي شود كاملتر باشد، تجزيه و تحليل آنها و بررسي اطلاعات حاصله نيز كاملتر و كاربردي‌تر خواهد بود.
طبق بررسيهاي به عمل آمده يكي از دلايل عدم گزارشدهي مناسب و به موقع بيماريها، آشنايي ناكافي پزشكان، پرستاران و … با ضرورت و فوايد اين امر و چگونگي انجام آن است.
اهداف مراقبت:
اهداف مراقبت بیماریها عبارتند از:
۱-پایش روند (سیر) بیماری، به طوری که در صورت تغییر در سیر بیماریها، برنامه های جدید متناسب با وضعیت جدید طراحی و اجرا شود.
۲-کشف و کنترل به موقع همه گیریها و رویدادهای غیر معمول به نحوی که بتوان فعالیتهای پیشگیرانه و کنترل را در مورد آنها به اجرا گذاشت.
۳-تعیین گروههای در معرض خطر ابتلا به بیماری و یا مرگ به علت بیماریهای شایع و مهم
۴-ارزیابی اثربخشی فعالیتهای پیشگیرانه و کنترلی.
۵-تعیین اولویتهای موجود در بین فعالیتهای کنترل بیماریها
۶-تعیین پیش نیاز جهت طراحی برنامه‌های مداخله ای
۷-تقویت پژوهشهای کاربردی از طریق تولید فرضیات
اصول مراقبت:
سیستم مراقبتی مؤثر باید دارای ویژگی های زیر باشد :
مورد توجه قراردادن رویدادهای بهداشتی که موجب ابتلا به بیماری و یا مرگ و میر شده و تابع اقدامات عملی کنترل و پیشگیری هستند.
تعیین بخش عمده‌ای از رویدادهای بهداشتی مورد هدف و
طبقه بندی آنها به صورت صحیح .
انعکاس توزیع رویدادهای بهداشتی مذکور بر اساس زمان، مکان و اشخاص به صورت صحیح .
ارائة تعریفی روشن در مورد رویدادهای بهداشتی تحت مراقبت.
نظام مراقبت بیماریها در ایران:
فهرست بیماریهای مشمول گزارش از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.
معمولاً بیماریهایی که تهدیدی برای بهداشت عمومی محسوب میشوند در لیست بیماریهای قابل گزارش قرار می گیرند.
بیماریهای «تب زرد، فلج اطفال، آنفلوآنزای انسانی با زیرگروه جدید، تبهای خونریزی دهنده، آبله، سارس (SARS)» مشمول گزارش مراقبتهای
بین المللی هستند.
نظام مراقبت بیماریهای واگیر در شبکة خدمات بهداشتی اولیه (PHC) کشور ادغام یافته است.
فهرست بیماریهای با گزارشدهی اجباری بر حسب شرایط هر چند سال یکبار بازنگری میشود.
بيماريهاي مشمول گزارش تلفني (فوري):
در عرض ۲۴ ساعت به مركز بهداشتي درماني يا مركز بهداشت شهرستان گزارش شوند.
بيماريهاي مشمول گزارش غيرتلفني (غيرفوري):
در اولين فرصت به مركز بهداشتي درماني يا مركز بهداشت شهرستان گزارش شوند.
بيماريهاي مشمول گزارش تلفني (فوری):
فلج شل حاد، سرخك، سندرم سرخجه مادرزادي، ديفتري، مننژيت، وبا، طاعون، تیفوس، مالاریا، بوتولیسم، سیاه زخم تنفسی، کزاز نوزادان، تب زرد، هر نوع حیوان گزیدگی، تبهای خونریزی دهنده ویروسی، هر گونه
افزایش بروز در سایر بیماریهای عفونی، عوارض متعاقب ايمن سازي: (موارد مرگ، بستري در بيمارستان، آبسه، لنفادنيت و هرگونه عارضه اي كه منجر به تشويش عمومي شود.)
بيماريهاي مشمول گزارش کتبی (غير فوري):
سالك و كالاآزار، سل، جذام، سياه سرفه، كزاز بالغين، تب تيفوئيد، انواع هپاتيت ويروسي، ايدز، بيماريهاي آميزشي، عوارض متعاقب بروسلوز، سياه زخم جلدي، تب راجعه، شيگلوز، لپتوسپيروز، فاسيولازيس و
شيستوزميازيس و عوارض متعاقب ايمن سازي (غير از موارد فوري)
گزارش بیماریها منبع با ارزشی از داده های مربوط به ابتلا است.
این داده ها شامل بروز و چگونگی توزیع بیماریهای قابل گزارش هستند.
عمده ترین محدودیت ها در این گزارش بیماریها عبارتند از:
گزارش بیماریها فقط بخش کوچکی از کل بیماریهای جامعه را پوشش
می دهد (اشاره به اولویت های بیماریها می کند.)
موارد گزارش شده معمولاً کمتر از واقعیت است. (پدیدة کوه یخ)
بسیاری از موارد تحت بالینی غیر معمول بیماریها تشخیص داده نشده و گزارش نمی‌شوند (مثل مواردی از سرخجه و پولیوی غیر فلج کننده و غیره)
به منظور مشاركت و همكاري همه گروهها براي تحقق بخشيدن به اهداف و اجراي يك برنامه نظام مراقبت كارآمد، مركز مديريت بيماريها تعاريفي را براي بيماريهاي مشمول گزارش تعيين و اعلام كرده است كه براساس
علايم و نتايج آزمايشگاهي بيماريها، طبقه‌بندی بیماریهای مشمول گزارش به صورت (مشکوک، محتمل، قطعی) میباشد و در کل کشور از این تعاریف برای گزارش بیماریهای واگیردار استفاده میشود.
درصورتیکه یک بیماری با تعاریف اپیدمیولوژیک همخوانی داشته باشد،
می‌بایست توسط منابع گزارش (مراکز بهداشتی درمانی، بیمارستانها، کلینیکها و مطبهای خصوصی، آزمایشگاهها و …) گزارش شود.
Suspected Diagnosis تشخیص مشکوک یا مظنون:
علایم بالینی عمـومی که ممکن است در بسیاری از بیماریهـــا وجــــود داشته باشد مثل: تب، لرز، بـــی اشتهایی، سردرد، بثورات جلـدی و … که بر اساس این علایم فقــط به بیماری مظنون می‌شویم.
Probable Diagnosis تشخیص محتمل:
وجــود علایـــم بالینی مظنون + تستهای آزمایشگاهی غیر اختصاصی تایید کننده + علایم تایید کننده اپیدمیولوژیک.
Confirmed Diagnosis تشخیص قطعی:
تایید تشخیص، با جدا سازی عامل مولد بیماری با کشت یا پاتولوژی.
بر این اساس،کلیة مراکز بهداشتی درمانی (دولتی/خصوصی) موظف می‌باشند در صورت برخورد با هر یک از بیماریهای مشمول گزارش، آنها را برای:
ثبت در نظام مراقبت
پیگیری موارد بروز
اقدامات کنترلی
به مراکز بهداشت گزارش دهند.
در مناطق روستایی که بخش دولتی پوشش اصلی را دارد اطلاعات نظام مراقبت بیماریها در حد قابل قبولی قرار دارد.
در مناطق شهری بخصوص شهرهای بزرگ که بخش عمده‌ای از بیماران توسط بخش خصوصی پوشش داده میشوند، عدم مشارکت بخش خصوصی در امر گزارش دهی منجر به نقص جدی تجزیه و تحلیل داده ها به دلیل
کم شماری قابل توجه خواهد شد .
شامل ۶۹ اسلاید POWERPOINT
